Η παλιά διάλεκτος της φιλοξενίας
«Καούρ΄ εκοκιάτε»- καλώς ήλθατε- γράφει στο «μενού» μιας από τις ταβέρνες που απλώνουν τα τραπέζια τους στην πλακόστρωτη πλατεία της Καστάνιτσας.Το χωριό αυτό αποκάλυψη για τον περιηγητή του Πάρνωνα- είναι το παλαιότερο από τα τσακωνοχώρια και μαζί με τη γειτονική Σίταινα και κάποια άλλα χωριά- σύνολο περίπου 2.000 άνθρωποι κυρίως υπερήλικοι- μιλάει την τσακώνικη διάλεκτο.Και εδώ δεν σε καλωσορίζουν τυπικά, αλλά υπακούοντας σε μια παλιά παράδοση φιλοξενίας.Παλιά όσο και η ίδια η λαλιά τους, που λένε ότι είναι από τις αρχαιότερες διαλέκτους. Μάλιστα αυτό το Σαββατοκύριακο οι κάτοικοι της Καστάνιτσας διοργανώνουν για τους ίδιους και για τους επισκέπτες του χωριού τους τη Γιορτή του Κάστανου.Εχει σημασία πως διατυπώνουν την πρόσκλησή τους στο όνομα του χρυσοκόκκινου χρώματος των φθινοπωρινών φύλλων του καστανεώνα,της μυρωδιάς του καπνού από τις καμινάδες των πετρόκτιστων σπιτιών τους,των γλυκών γεύσεων από τα ψημένα κάστανα,των ώριμων καβουκιών που τρίζουν σε κάθε περπατησιά...
Ο άγγλος περιηγητής Μαρτίνος Λικ διαπίστωνε το 1806 ότι η Καστάνιτσα «ήταν μια φορά πόλη κάποιου ενδιαφέροντος».Μέγα λάθος,γιατί αυτός ο ορεινός οικισμός μπορεί να μην είναι πόλη,αλλά έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.Και ένας ενδιαφέρων προορισμός συνήθως βρίσκεται επάνω σε μια ενδιαφέρουσα διαδρομή.Αρκεί να την ανακαλύψεις εδώ και να απολαύσεις όχι μόνο τη γοητεία της Καστάνιτσας,αλλά και ολάκερη τη μαγεία του γονιού της,του Πάρνωνα,που αυτή την εποχή φοράει τα χρυσά χρώματά του.
Η συνάντηση με τον Πάρνωνα
Η πρώτη συνάντηση με τον Πάρνωνα είναι όντως γοητευτική. Από το Αστρος ο δρόμος ανηφορίζει στην πλαγιά του βουνού, με θέα προς τον Αργολικό κόλπο, προς τον Α γιο Πέτρο και τα Καστριτοχώρια. Τέσσερα χιλιόμετρα μετά το Αστρος η παράκαμψη σε χωματόδρομο καλής βατότητας οδηγεί έπειτα από δύο χιλιόμετρα στο γυναικείο μοναστήρι της Παλαιοπαναγιάς, το οποίο υπολογίζεται ότι χτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα. Επιστροφή στην άσφαλτο και ακριβώς στο Χάνι του Κοπανίτσα (7 χλμ.) ο δρόμος διακλαδώνεται αριστερά για το χωριό Πλάτανος , την ελατοσκέπαστη Σίταινα και την Καστάνιτσα . Εμείς πηγαίνουμε δεξιά προς την πανέμορφη αλλά έρημη τον χειμώνα Ορεινή Μελιγού (2,5 χλμ.) και τον Αγιάννη (4,5 χλμ.), με την εκκλησία και την πηγή που αναβλύζει κάτω από τα πλατάνια.
Στη θέση Ξηροκάμπι, ο Πάρνωνας δίνει δείγματα της ομορφιάς του. Ο επόμενος σταθμός (8 χλμ.), ο «αγαπημένος» των πούλμαν, είναι η περίφημη Μονή Μαλεβή ς η οποία χτίστηκε το 1616, και εκτός από θρησκευτικό και ιστορικό ενδιαφέρον έχει και οικολογικό. Δίπλα της υπάρχει το μοναδικό δάσος δενδρόκεδρου (γιουνίπερου) στην Ευρώπη, το οποίο πρόκειται να γίνει οικολογικό πάρκο. Δεν μένουν παρά 7 χλμ. ως τον Αγιο Πέτρο, το παραδοσιακό κεφαλοχώρι σε υψόμετρο 950 μ. Τα σπίτια σκαρφαλωμένα στην πλαγιά μέσα στις κίτρινες, αυτή την εποχή, αποχρώσεις του δάσους και τυλιγμένα από τον καπνό των τζακιών, δημιουργούν μια από τις ωραιότερες χειμωνιάτικες εικόνες. Είχαμε συμβιβαστεί πλέον με την ιδέα ότι θα συνεχίζαμε για Αγιο Πέτρο και Καστρί ώσπου να βγούμε στον δρόμο της Τρίπολης, όταν μια πινακίδα μας έδειχνε τον δρόμο της ευτυχίας προς ορειβατικό καταφύγιο και την Καστάνιτσα (29 χλμ). Αυτά ήταν από τα πιο πράσινα χιλιόμετρα που μπορεί να δει ο περιηγητής στην Ελλάδα. Καταρράκτες ελάτων πλημμυρίζουν το τοπίο και αφήνουν έναν ελάχιστο τόπο ελεύθερο για να περάσει η άσφαλτος. Από τα «παράθυρα» του δάσους ξεχωρίζουν οι γειτονικές κορφές, ελατοσκέπαστες και αυτές. Κάπου 16 χλμ. από τον Αγιο Πέτρο, μια διακλάδωση οδηγεί δεξιά προς το ορειβατικό καταφύγιο του ΕΟΣ (1,5 χλμ.). Αριστερά ο άλλος κλάδος, διακλαδώνεται ξανά έπειτα από 4 χλμ. Εδώ, αν συνεχίσεις ευθεία θα φτάσεις στη Βαμβακού (13 χλμ.) και στη Σπάρτη (66 χλμ.). Ο δρόμος αριστερά αρχίζει να κατηφορίζει προς την Καστάνιτσα (12 χλμ.) και τη Σίταινα (17 χλμ.).
Λευκά πυργόσπιτα σε πράσινο βουνό
Και η Καστάνιτσα, το στολίδι του μαγικού βουνού, είναι όνομα και πράγμα. Υπάρχει μέσα στις καστανιές, ένα ολόκληρο δάσος από καστανιές που γέρνουν τα κλαδιά με τον «αγκαθωτό» καρπό τους επάνω από τον δρόμο, δημιουργώντας αψίδες θριάμβου της φύσης. Και πριν ακόμη συνέλθεις από αυτή την ευχάριστη έκπληξη, εμφανίζεται το χωριό. Το όνομά του το πήρε από τα κάστανα, αλλά το χρώμα του από τα πολλά ασβεστοκάμινα που λειτουργούσαν κάποτε εκεί. Απλά σπίτια και πυργόσπιτα, σκεπασμένα με γκρίζες πλάκες, απλώνονται ως την πλαγιά του λόφου, όπου στην κορφή στα ερείπια του βυζαντινού πύργου Καψαμπέλη κυματίζει η ελληνική σημαία. Φτάνει εκεί το κεντρικό καλντερίμι της πολιτείας.
Η εικόνα της Καστάνιτσας είναι γοητευτική, όσο και η ψυχή της, οι άνθρωποι δηλαδή, οι οποίοι μεταχειρίζονται ανθρώπινες συνήθειες: ένας άνδρας που βγαίνει από το καλοασπρισμένο σπίτι του σε ρωτά «τι κάνεις» και μια γυναίκα που καταφθάνει επάνω στο γαϊδούρι της- εικόνα ήδη από το μακρινό παρελθόν- σε χαιρετά. Ενας άλλος άνδρας σου εξηγεί πρόθυμα πώς θα βγεις από τα δαιδαλώδη σοκάκια του χωριού, θα περάσεις στην απέναντι γειτονιά και θα βρεις τον δρόμο της επιστροφής για Αγιο Παντελεήμονα (12 χλμ.) και Αγιο Ανδρέα ( 9 χλμ.).
ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Οδικώς από Αθήνα,από το Δαφνί ως την έξοδο προς Αργος και Ναύπλιο από τον εθνικό δρόμο Κορίνθου- Τριπόλεως 97 χλμ.και ως το Αργος 21 χλμ. Μετά την έξοδο από το Αργος συναντά τους Μύλους (9 χλμ.) και έπειτα από 2 χλμ.την πινακίδα προς Αστρος.Περνά από το Κιβέρι (2 χλμ.),το Ξηροπήγαδο (7 χλμ.) και φτάνει στο Αστρος (11 χλμ.).Από την Καστάνιτσα η επιστροφή στην Αθήνα,μέσω Αγίου Ανδρέα,είναι 202 χλμ.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Στην Καστάνιτσα υπάρχει ο παραδοσιακός ξενώνας Αντωνίου (τηλ.27550 52255-6,
6979003530).Στον Αγιο Πέτρο στις ενοικιαζόμενες κατοικίες (πέτρινες μεζονέτες με τζάκι όπου μπορούν να φιλοξενηθούν έως και πέντε άτομα) «Μαλεβός» (τηλ.27920 31155,6945377328), και στο ξενοδοχείο «Πάρνων» τηλ.27920 31243.Στον Αγιο Ιωάννη,στον ξενώνα Φούντας, τηλ.27550 52022.
ΦΑΓΗΤΟ
Στην Καστάνιτσα,στις παραδοσιακές ταβέρνες «Το στολίδι» και «Πάρνων»,για κόκορα,(πραγματικό κόκορα και πραγματικά χωριάτικο),με μακαρόνια,βραστό βεργάδι,μελιτζάνες Πάρνωνα και καστανόπαστα.Στο Χάνι του Κοπανίτσα,στην ταβέρνα-καφενείο «Το Κουτρί» πάνω στον δρόμο προς τον Αγιο Ιωάννη,στις πολλές ταβέρνες στον Αγιο Πέτρο,στη «Γωνιά του Μιχάλη», στον «Μαλεβό»,στον «Πάρνωνα» και στο «Καστρί»,με ντόπιακρέατα,γαλακτοκομικά προϊόντα,τραχανά και πίτες.Στον δρόμο για το Αστρος,στο Κεφαλάρι του Αργους,πάνω στον δρόμο, στη γνωστή Σπηλιά για αργίτικη μπογάνα και πολλά άλλα.
Τα κάστανα της Καστάνιτσας
Το πιο απλό «μαγείρεμα» του κάστανου γίνεται στον δρόμο, στη φουφού ή στο τζάκι. Αλλά έχει και πιο πολύπλοκα μαγειρέματα. Συνοδεύει, εξίσου απολαυστικά, αρνίσιο και χοιρινό κρέας ή κομμάτια από αγριογούρουνο. Οσο δε για τις γλυκές εκδοχές του, αυτές ξεκινούν από το βαζάκι του γλυκού του κουταλιού και φθάνουν ως το κέικ και τη μαρμελάδα. Και στην Καστάνιτσα τιμούν δεόντως αυτό το Σαββατοκύριακο, 30 και 31 Οκτωβρίου, τη συμβολή του στη γεύση, αλλά και στην οικονομική και κοινωνική ζωή της περιοχής τους. Εξάλλου στον Πάρνωνα οι καστανιές αποτελούν ένα από τα πιο πυκνά δάση της Ελλάδας, τροφοδοτώντας με τον καρπό τους ολόκληρη την ελληνική αλλά, εσχάτως, και την ευρωπαϊκή αγορά. Οπως περιγράφει ο καστανοπαραγωγός και από τους πρωτεργάτες της Γιορτής Κάστανου, η οποία μετρά πλέον 27 χρόνια ζωής, κ. Σωτήρης Λάτσης, «ο Οκτώβριος είναι ο κατ΄ εξοχήν μήνας της συγκομιδής του κάστανου.Κάποτε, όχι και πολύ παλιά, όλο το χωριό ανηφόριζε στους καστανεώνες,τίναζε τους καρπούς από τα δένδρα και τους μάζευε.Τώρα,δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα,ανεβαίνουμε με τους εργάτες και μαζεύουμε τα κάστανα που έχουν πέσει στο πυκνό στρώμα των φύλλων και όσα έχουν απομείνει στα χαμηλότερα κλαδιά». Τα κάστανα κατόπιν τοποθετούνται μέσα σε μεγάλα μεταλλικά κουτιά και διαλέγονται προσεκτικά, προκειμένου να αφαιρεθούν τα χαλασμένα ή τα σπασμένα. Στη συνέχεια συσκευάζονται για να τα παραλάβει ο έμπορος και να προωθηθούν στην αγορά του εσωτερικού και του εξωτερικού. Το μεγαλύτερο ποσοστό της παραγωγής κάστανου, πάνω από το 95%, που προέρχεται από τον Πάρνωνα, και ειδικά την Καστάνιτσα, προωθείται στην εσωτερική αγορά. «Ενα περίπου 5% φεύγει κυρίως προς την Ιταλία.Και αυτό συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, κατόπιν των ενεργειών μας να προβάλουμε τη Γιορτή Κάστανου και την ποικιλία των καρπών που αναπτύσσονται στο βουνό μας» λέει ο κ. Λάτσης. Η καλλιεργούμενη έκταση καστανεώνων στο χωριό φθάνει τις 4.500 στρέμματα, ενώ συνολικά στον Πάρνωνα βρίσκονται πάνω από 12.000 στρέμματα με καστανιές. Στην Καστάνιτσα η παραγωγή κάστανου αποφέρει ετησίως περίπου 250-350 τόνους. Και βέβαια, το κάστανο συνοδεύει, ειδικά τον χειμώνα, όλα σχεδόν τα πιάτα της κουζίνας των νοικοκυριών του χωριού. Οι ευλογημένοι καρποί βρίσκονται σε μαγειρευτά πιάτα και γλυκά, σχεδόν σε καθημερινή βάση.
Ορισμένες συνταγές της τσακώνικης κουζίνας με κάστανο (όπως καταγράφηκαν στο Ημερολόγιο 2008 του τοπικού Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Καστάνιτσας)
Κέικ κάστανου
ΥΛΙΚΑ
3 κούπες αλεύρι που φουσκώνει μόνο του,1 κούπα ζάχαρη,1 κούπα βιτάμ, 4 αβγά,1 κούπα σιρόπι από γλυκό κάστανο,1 κούπα κάστανα βρασμένα και χοντροαλεσμένα,2 κουταλιές μπέκιν πάουντερ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Χτυπάμε το βιτάμ με τη ζάχαρη και ρίχνουμε ένα ένα τα αβγά.Προσθέτουμε τα κάστανα,το σιρόπι,το αλεύρι και το μπέκιν πάουντερ.Ρίχνουμε το μείγμα σε ταψάκι ή φόρμα του κέικ και το ψήνουμε στους 175 βαθμούς για μία ώρα.
Χοιρινό με κάστανα
ΥΛΙΚΑ
2 κιλά χοιρινό κρέας κομμένο σε μεγάλα κομμάτια,2 κιλά κάστανα βρασμένα ή ψημένα και ξεφλουδισμένα,1 ποτηράκι ελαιόλαδο,1 ποτηράκι κρασί,1 μεγάλο κρεμμύδι,1 ποτήρι νερό,αλάτι και πιπέρι
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Τσιγαρίζουμε το κρέας με το λάδι και το κρεμμύδι και,αφού μαραθεί,προσθέτουμε το κρασί.Στη συνέχεια ρίχνουμε το νερό και το αφήνουμε να βράσει.
Οταν μαλακώσει το κρέας και μείνει με λίγο ζουμί,ρίχνουμε τα κάστανα και το αφήνουμε για ένα τέταρτο να δέσει η σάλτσα του.
Καστανόπιτα
ΥΛΙΚΑ
4 αβγά,2 ποτήρια κάστανο αλεσμένο, ποτήρι τριμμένο καρύδι,1 κουταλιά της σούπας κανέλα,1 κουταλιά γαρίφαλο,1 ποτήρι ζάχαρη,1 ποτήρι φρυγανιά,1 κουταλιά σόδα- ποτήρι κονιάκ,1 ποτήρι γάλα εβαπορέ διαλυμένο με νερό,1 ποτήρι σπορέλαιο,1 φακελάκι μπέκιν πάουντερ,Σιρόπι:3 ποτήρια νερό,2 ποτήρια ζάχαρη,Γλάσο:3 σοκολάτες κουβερτούρες,4 κουταλιές καλαμποκέλαιο
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Χτυπάμε τους κρόκους με τη ζάχαρη να ασπρίσουν και τα ασπράδια μαρέγκα χωριστά.Στο μείγμα των αβγών ρίχνουμε το κονιάκ αφού έχουμε διαλύσει μέσα τη σόδα,το καλαμποκέλαιο,την κανέλα,το γαρίφαλο,το γάλα,το μπέκιν,τη φρυγανιά,το καρύδι και τέλος τον πουρέ του κάστανου,και τα ανακατεύουμε συνεχώς.Στη συνέχεια ρίχνουμε τη μαρέγκα στο μείγμα και ανακατεύουμε απαλά με ένα κουτάλι για να μη ξεφουσκώσει.Το ρίχνουμε σε βουτυρωμένο ταψί και το ψήνουμε στους 180 βαθμούς για 40 λεπτά περίπου.Μετά,αφού έχουμε βράσει το σιρόπι για 5 λεπτά,το σιροπιάζουμε σιγά σιγά.Στο τέλος λιώνουμε σε μπενμαρί τη σοκολάτα με το καλαμποκέλαιο και την απλώνουμε επάνω.Οτανκρυώσει,την κόβουμε τετράγωνα κομμάτια και τη σερβίρουμε.
